“Монголын эмнести интернэшнл” байгууллагаас “Дэлхийн хүний эрхийн төлөв байдлын тайлан”-г танилцууллаа.
Эмнести Интернэшнл нь жил бүр дэлхийн хүний эрхийн төлөв байдлыг баримтжуулдаг.
Энэ жилийн судалгаа дэлхий дахинд эрх баригчид хүний түгээмэл эрх чөлөөнд халдсаар байгааг харууллаа.
Тодруулбал, Улс орнууд болон зэвсэгт бүлэглэлүүд дайны дүрмийг зөрчиж байгаа бөгөөд зарим зэвсэгт мөргөлдөөн, түүнд үзүүлэх хариу арга хэмжээний үндэс нь арьс үндсээр ялгаварлан гадуурхах явдал байлаа. Эдийн засгийн хямрал, уур амьсгалын өөрчлөлт, байгаль орчны доройтолд нийгмийн эмзэг бүлгийнхэн илүүтэй өртөж байна.
Эдгээр гадуурхагдсан бүлгийн эрхийн төлөө компанит ажил өрнүүлж байгаа хүний эрх хамгаалагчид нь өөрөөр сэтгэгчдийг өргөн хүрээнд нухчин дарах ажлын бай болж байна.
Мөн охид, эмэгтэйчүүд, ЛГБТИ хүмүүсийн эрхийн эсрэг тэмцэл хурцадлаа.
Арьс үндсээр ялгаварлан гадуурхагдсан зарим бүлгийн эсрэг үзэн ядалтыг өдөөн турхирсан, бусад хор хөнөөлтэй контентыг цахим орчинд нийтлэх нь нэмэгджээ. Үүний зэрэгцээ хиймэл оюун ухааны дэвшлийг эрх чөлөөг хязгаарлах, хүний эрхийг зөрчихөд хэрэглэлээ.
Энэхүү тайланд 2023 онд дэлхийн 155 улс оронд гарсан хүний эрхийн асуудлыг баримтжуулж, дэлхий дахин, бүс нутгийн түвшинд холбож, ирээдүйд гарах үр дагаврыг тодорхойллоо. Түүнчлэн засгийн газрууд, бусад талууд дээрх сорил бэрхшээлийг даван туулж, дэлхий даяарх хүмүүсийн амьдралыг сайжруулахын тулд хийж, хэрэгжүүлэх ёстой арга хэмжээг дурдлаа.
Уг тайлангаас онцлох сэдвүүдийг цувралаар хүргэж байна.
1. ОДОО ХЭРЭГЛЭГДЭЖ БАЙГАА БОЛОН ШИНЭЭР НЭВТЭРЧ БУЙ ТЕХНОЛОГИЙН АЮУЛ
Үүсгэгч хиймэл оюун ухааны хэрэгслүүд бий болж байгаа талаарх сүүлийн саруудад гарсан хэвлэлийн мэдээнд тэдгээр технологи болон одоо ашиглаж байгаа технологийн хүний эрх, ялангуяа нийгмийн хамгийн ихээр ялгаварлан гадуурхагдсан бүлгийн эрхэд ноцтой аюул заналхийлэл учруулж болохыг онцолж байна. Улс орнууд тагнуулын программ хангамжийн дэлхийн худалдаа болон Big Tech зэрэг томоохон технологийн компаниудын ажиглалтад суурилсан бизнесийн загварчлалыг хязгаарлах хангалттай арга хэмжээг авч чадсангүй.
Бичвэрийг үүсгэж, нэгтгэх чадвартай ChatGPT-4 технологийг 2023 онд гаргасан нь үүсгэгч хиймэл оюун ухаан хүмүүсийн амьдрал, төрийн үйлчилгээг авах хүртээмж болон интернэт платформ ашиглах туршлагыг хэрхэн өөрчлөх асуудал анхаарал татаж байна. Аливаа шинэ технологийн нэгэн адил хиймэл оюун ухаан боломжуудыг бий болгодог хэдий ч зохистой, үр дүнтэй зохицуулалтгүй нөхцөлд нийгмийн халамж хүртэх, боловсрол, хөдөлмөр эрхлэлт, хувийн нууцлал, цахим аюулгүй байдал зэрэг хүний эрхийн салбар дахь эрсдэлийг улам бүр нэмэгдүүлж байна.
2.ТАГНАХ ПРОГРАММ ХАНГАМЖИЙН ДЭЛХИЙН ХУДАЛДАА
Улс орнууд тагнах программ хангамжийн дэлхийн худалдааг хязгаарлаж чадахгүй байна. 2023 онд Эмнести Интернэшнлийн хийсэн судалгаа нь Армен, Доминикан, Энэтхэг, Сербийн сэтгүүлчид болон иргэний нийгмийн эсрэг Pegasus тагнуулын программ ашиглаж байсныг илрүүлэхэд тусалсан. Европын Мөрдөн шалгах хамтын ажиллагааны байгууллага болон Эмнести Интернэшнлээс хамтран Predator Files-т хийсэн үндсэн мөрдөн шалгах ажиллагааны үр дүн нь “Европын Холбооны зохицуулалт”-тай тагнах программыг дэлхий даяар улс орнууд хэрхэн чөлөөтэй худалдаалж байгаа нь ил болсон.
Энэ талаарх мэдээлэл ил болсны дараа Европын Парламентаас тагнах программ хангамжийн үйлдвэрлэлийн зөрчлийг таслан зогсоох арга хэмжээ хангалтгүй байгааг шүүмжилж 2023 оны 11 дүгээр сард тогтоол баталсан. Ийнхүү зарим бодлого боловсруулагчид энэ чиглэлд арга хэмжээ авч байгаа эхлэл ажиглагдаж байна. Тухайлбал, 2023 оны 3 дугаар сард 11 улс тагнах программ хангамж нь хүний эрхэд аюул заналхийлэл үзүүлж байгааг хүлээн зөвшөөрсөн мэдэгдлийг гаргасан.
3.ТЕХНОЛОГИЙН ТОМООХОН КОМПАНИУДЫН ХҮНИЙ ЭРХИЙН ЗӨРЧИЛ
Технологийн томоохон компаниудын ажиглалтын технологид үндэслэгдсэн бизнес загварын хор аюул нь зөвхөн зэвсэгт мөргөлдөөн төдийгүй хүүхэд, залуучуудын эрхийг зөрчиж байгаа нь 2023 онд дахин ил болсон. ТікТок-ийн контент санал болгох систем, өргөн хүрээний мэдээлэл цуглуулах ажиллагаа нь залуу хэрэглэгчдийн сэтгэцийн эрүүл мэндийг улам дордуулж, амиа хорлох, сэтгэл зүйн хямралд орох эрсдэлийг улам нэмэгдүүлж байна. 20 Х (хуучнаар Twitter) платформд ЛГБТИ хүмүүсийн эсрэг өдөөн турхиралт аюултай хэмжээнд хүртлээ нэмэгдлээ.21 Улс төрийн буруу, ташаа мэдээллийн тархалт улам бүр нэмэгдэж байгаа нь 2024 онд болох олон тооны сонгуульд эрсдэл учруулахаар байна. Дэлхийн олон улсад дарангуйлагч улс төрийн хүчнүүд сонгуульд ялахын тулд цөөнх рүү дайрах, нийгмийг өөр хооронд нь хагаралдуулахын тулд нийгмийн сүлжээг зэвсэг болгон ашиглаж байна.
Энэ нь оролцоо болон ашиг орлогыг ямагт чухалчилдаг Бийг Тех (Big Tech)- ийн нийгмийн сүлжээний алгоритмууд болон бизнес загварчлалыг дэмжиж, улам бүр хүчирхэгжүүлж байна. Үүсгэгч хиймэл оюун ухаан бий болж байгаа нь эрсдэлүүдийг улам нэмэгдүүллээ. Нэг талаас зарим зохицуулагчид, нөгөө талаас хохирсон иргэд зөрчигдсөн эрхээ сэргээлгэхийн тулд цаашид хүчирхийлэл гарахаас урьдчилан сэргийлэх хүчин чармайлт гаргаж байна. 2023 оны 7 дугаар сард Европын Холбооны шүүхээс Фэйсбүүк (Facebook) болон Инстаграм (Instagram)-ийг эзэмшигч МЕТА (Meta) компаний ажиглалт-тандалтад суурилсан бизнесийн загварчлалын эсрэг томоохон шийдвэр гаргасан.
Үүний дараахан Норвегийн эрх баригчид Мета компанийг тус улс дахь хэрэглэгчдийн байршлын тооцоолол болон цахим үйл ажиллагаанд үндэслэн хувь хүн рүү чиглэсэн зар сурталчилгаа явуулахыг зогсоохыг үүрэг болгосон шийдвэр гаргасан. Европын Холбооны иргэний нийгмийн байгууллагууд дэлхийн хэмжээнд анх удаа Бийг Тех (Big Tech) -ийн үйл ажиллагааг цогц байдлаар зохицуулсан, хүний эрхийг хүндэтгэх амлалт бүхий 2022 онд батлагдсан Дижитал үйлчилгээний тухай хуулийг иж бүрэн байдлаар хэрэгжүүлэхэд төвлөрч байна. Гэвч хиймэл оюун ухааны эрсдэлийг шийдвэрлэх боломжгүй хэвээр байна.
Европын Холбоо 2023 онд Хиймэл оюун ухааны тухай Европын Холбооны хуулийг батлах талаар зөвшилцөлд хүрсэн хэдий ч уг хуулийн эцэслэгдсэн төслийн бичвэрийн хор уршгаас урьдчилан сэргийлэх зохицуулалт хангалтгүй төдийгүй цагдаа, цагаачлалын албаны тандалтын үйл ажиллагааг өргөжүүлж, хууль ёсны болгоход хувь нэмэр оруулахаар байна. Засгийн газрууд өргөн хүрээний хүчирхэг тагнах программыг нэн даруй хориглох естой. Түүнчлэн хиймэл оюун ухаан бүхий технологиос үүдэлтэй эрсдэл, хор уршгийг арилгахын тулд цогц хууль тогтоомж, зохицуулалтыг бий болгох ёстой. Засгийн газрууд ажиглалт-тандалтад суурилсан бизнесийн загварчлалын хор хөнөөлийг арилгах замаар Бийг Тех (Big Tech)-ийн үйл ажиллагаанд хязгаарлалт тогтоох шаардлагатай.
