Хатан Туулын жавар хөөрч, Улиастайн гүүр орчимд битүү манан буужээ. Нийслэл хотоос үүрийн гэгээнээр ачаа баран зэхэн хөдөлсөн бид түгжрэлээс өмнө гарч одов. Наран ургах зүг салхи татуулан давхихдаа ах нар “Дангина”-г аялах нь сэтгэлд нэг л дотно.
Уулэгуйхэн тэнгэриин Ундэр майхан hайхан даа
Унгын голой дангинын Илдам гээшэнь гайхалтай
Гоохон хатан дангина Гоёшоожо нэрлэнхэй
Урин даруу зангыень Юунhээшь ехээр сэгнэнхэй
Үүлгүй тэнгэрийн нутагт хадлан тарианы ажил ид өрнөж байна. Намрын сэрүүн салхи өглөө, оройдоо жиндүүлэх авч хүүхэд хөгшидгүй шазруун аж төрж буй нь бодогдоно. Бид жижиг тэрэгт дөрвүүл суугаад, Хэнтий аймгийн Биндэр сумыг зорьсон юм. Хадам ахындаа очих ахынхаа ажилд дэм болж, далимд нь байгалийн сайханд нүд баясгаад ирэх зорилготой сэтгүүлч миний бие догдлон гарсан билээ.
Зуны турш нэлээн ус ихтэй байсан гол мөрнүүд сунайх замыг намаг балчиг болгож орхисон байлаа. Жаргалтхаан, Өмнөдэлгэр сумдын замыг арга эвээр туулан, цааш давхилаа. Эл сумдыг өнгөртөл айл саахалтын бараа нь ч хол, эл хуль. Хурх, Хүйтний цогцолборт газрыг өнгөрөөд цааш уул мод ихсэж, хангай газарт ирнэ.
Замын нугачаанд хурд саарч, нэлээд орой болсон юм. Бидний очих айл Биндэр сумаас хойш Төмстэй гэх газар бий. Сумаас жирийлгэж явсаар хамаатны ах Батжаргалын зусланд ирж, түүний бага хүүгээр замчлуулан цааш гарлаа. Бага хүү Баяраа одоо 14 настай. Атал түүний хэл яриа болоод ажил төрөлд эвлэгхэн байгаа нь хэзээний том эр гэлтэй. Мотоцикл унахдаа гарамгай гэж жигтэйхэн юм.
Би дүүгийн ард сундалж, бүрий болж байсан тул хань болж хэсэг зам хороолоо. Сумын сургуулийн наймдугаар анги. Хадлангийн ажил эхэлсэн тул хэд хоногийн чөлөө аваад, ийн иржээ. Сургууль эхлэхэд найз нөхөдтэйгөө уулзах нь сайхан байдаг, төгсөөд инженер мэргэжилтэй болно гэх мэт элдэв л яриа өрнөлөө.
Хөдөө нутагт үеийн хүүхэд тун ховор ажээ. Зун, намартаа ийнхүү ажил төрлөө амжуулж авна. Ан гөрөөний ч сонирхолтой гэнэ. Уг нь нутагтаа үлдвэл сайхан л байна, гэхдээ мэргэжилтэй болохгүй л бол болохгүй гэж ярихдаа хэзээний л том хүн шиг.
Нүцгэний даваагаар давах ёстой боловч дагуулж явсан дүү маань сайн мэдэхгүй төөрч орхилоо. Азаар айл ойрхон таарсан тул буцаж асуугаад давсан юм. Биднийг тосох хүн болох Батжаргал ах болон хар багаасаа “япон” гэх хоч авсан Отгонбаяр нар даваан дээрээс гэрлээр дохин мэдэгдлээ.
Харанхуй шөнийн талд зам мэдэхгүй хүн бол явалтгүй их өвстэй ажээ. Нар эрт шингээд, цагаан гэгээ тасрахтай зэрэгцэн даваагаа даваад авлаа.
Давааны доор нэг их сүрхий шавар байгааг л давчихвал боллоо гэж Батжа ах анхааруулаад, урд гаран явлаа. Бид араас нь зөөлөн явсаар нэг их өндөр дэрсэн дундуур явж орохтой зэрэгцэн ах гараараа дохиж орж болохгүйг анхааруулна. Гэтэл бид хэлснийг нь сонсолгүй дэргэд нь шахам очоод зогссон нь яг шавар дээр байж таарав.
Ингээд машин маань яг элгээрээ хэвтэх нь тэр. Өвс гэж найгүй тул өөр зам сонгох ч боломж байгаагүй юм. Ингээд “япон” гэх ахыг өнөөх дүүтэй цуг трактор авч ирүүлэхээр явуулаад, бид хүлээх болов.
Харин энэ зуурт удаан уулзаагүй ах дүүсийн яриа өрнөсөн бөгөөд нутаг усны сонин хачныг ярилцав. Намрын сэрүүн салхи жиндүүлэх агаад цээж дүүртэл сэнгэнэх агаарын тунгалаг гэж гайхамшигтай.
Дээр дурдсан “япон” гэх нэрийн тухай цухас дурдахад, уг нэр нь Отгонбаяр. Нутаг усныхандаа ажил төрөл, ан гөрөөнд сайн гэдгээрээ нэртэй нэгэн. Идэр залуухан тэрбээр биднийг зорин очих бүрд найрсгаар угтан авч замчилдаг юм.
Онон, Балж голын загас жараахайг хаана өвөлжиж, намарждагийг харин ч нэг сайн мэднэ. Атал гэм хоргүй цагаахан инээмсэглэлтэй түүнийг хүүхэд хөгшидгүй “япон”, “жапан” гэж хочилно.
Аавтайгаа хамт амьдардаг түүнийг бага ангид байхад нь Япон улсын тусламжийн байгууллагаас нэг цүнх, хичээлийн хэрэглэл бэлэглэж л дээ. Түүнийгээ ч олон жил үүрсэн гэдэг. Тэр үед л нөгөө ангийнх нь хүүхэд “япон” гэх хоч өгсөн гэдэг.
Өөрөө ч цааргалж дургүйцэхээ больжээ. Очих айл хүн бүл цөөн тул ийнхүү “япон” тэргүүтэй хэд гурван хүн ирж, хүч нэмсэн гэнэ. Энэ жил хадланд оройтож гарсан тул бороогүй хэдэн өдөрт амжуулаад авах санаатай байгаа гэнэ. Ингээд нэг их удалгүй пад пад дуугарсаар япон ах трактортой ирж биднийг шавраас гаргалаа.
Хүчтэй ч гэж жигтэй, цоо шинэ “ногоон эд”. Хуучин трактор нь 30 гаруй жил энэ айлын ажилд зүтгэсэн ба саяхнаас хүчийг нь сэлбэж, шинэ трактор авсан нь энэ аж. Угаас хөдөө айлын ажил барагдах биш техникийн хүч шиг хэрэгтэй зүйл үгүй. Шавраас гарсан бид цааш давхисаар очих газартаа хүрлээ. Хадлангаас буусан ах нар амрахаар зэхэж, бидний хоолыг мөн бэлдсэн байлаа.
Төмстэйн хөндий өвс ногоо элбэгтэйг ч хэлэх үү өвөлжөөнийхөө эргэн тойрон хадахад л бараг болчихдог гэнэ. Өвөлжөөний жижиг байшинд гурван ах биднийг угтав. Бидэнд зориулан хийсэн гурилтай шөл нэгэнтээ зөөгдсөн тул дахин халаалаа.
Хөдөө ахуй ч ийм л байдаг даа. Үүдэнд хэд гурван аккумлятор болон бусад багаж харагдана. Төмөр орны цаад хөндийд шуудайтай боорцог болоод, хүнсний бүтээгдэхүүнүүд цухуйна. Хуучин төмөр зуухны хүхээг дээр данхтай цай мөн халаажээ.
Бид ч сайхан хооллож аваад, газраар зулан ор заслаа. Амрахын өмнө гарвал шинэхэн хадсан өвсний үнэр ханхийнэ. Тал саран тэнгэрийн зүүнтээ аниргүйхэн хөөрч, түмэн өнгийн одод түгжээ. Хэмжээндээ тултал амьсгалаад л баймаар тунгалаг салхи.
Дээш харвал сүүн зам тодоос тод бөгөөд орчлон ертөнцийн өмнө бид өчүүхэн гэдгээ мэдрэх шиг болно. Түнэр харанхуй нөмөрсөн энэ хангайн салхин дор зогсохдоо нэгэн найрагчийн шүлгийг амандаа уншлаа.
“ХЭНТИЙ-Д ЗОРИУЛАВ” С.Батзориг
“Үүлгүйхэн тэнгээр ээ” гээд л буряад ах нар дуулалданаҮнэхээр тийм сайхан бүсгүй юм уу? ийм сайхан сэтгэл юм уу?Үргэлжид баяр жаргалтай явах нь зовлон гэдгийг ойлгуулахӨндөрхааны салхи хүйтэн юм уу? дулаан юм уу?Гутал бүхэн тоостой, сэтгэл бүхэн гэрэлтэй нутагтГунигийн дуу аялаад л салхи уруудан алхана гэдэг…Бага хөвгүүд салхи татуулан өнгөрөхөд шинэ ногооны үнэр сэнгэнэнэБаруун зүгээс нутгийн салхи ирэвч гэрээ үл санана.Хэзээд гэр орон минь байсан юм шиг дотно санагдавчХэн ч намайг танихгүй, хэнийг ч би бас танихгүй хоосон хөндий оргино.Онон, Хэрлэн, Туулын усыг уулзуулбал буян болдог гэжОргилуун үгсийг халамцуу багш нар хэлэлцэхэд ньГурван сайхан гүнж уулзан зогсоо юм шиг санагдсандаа лГурван хундага өгснийг нь гуйлгалгүй уусан.Бор царайнд хар нүд хачин гоё харагдаад лЭгчмэд бүсгүй ил, далдхан инээмсэглэх нь нойрыг авч одно.Богинохон шөнө, урт өдөр гэдэг яасан шаналантай вэ?Бороо орох цаг болоогүй нь яасан шаналантай вэ?“Үүлгүйхэн тэнгээр ээ” гээд л буряад ах нар дуулалдана.Үүлгүй тэнгэрээс л жинхэнэ бороо ордгийг тэнд л мэдрээдГэгээрэл миний дотор бий гэж бодохоорГэр орон минь бурхны сүм мэт санагдсан.Гурван сар, гурван долоо хоног, бүх амьдрал шигГуниг уйтгар аз жаргалаас үүдсэн шигГутал бүхэн тоостой сэтгэл бүхэн гэрэлтэй ийм нутагтГунигийн дуу аялаад л салхи сөрөн алхана гэдэг…
Үнэхээр л энэ үүлгүй тэнгэрийн нутаг ажээ. Маргааш хүлээж буй их тансаг байгалийн үзэмжийг харахуйяа догдлоно доо гэж бодоод, ах нар дуулалдан байх байшингийн хаалгаар орлоо.
