Цонхныхоо дэргэд суугаад зөөлөн бүтээлгээр хөлөө хучин, аяга халуун кофе шимэхэд магадгүй хамгийн тохиромжтой улирал нь намар байх. Олон төрлийн амтат жимсний халуун цай ч энэ улиралд хэн бүхний сонголт болдог билээ. Өглөө бүр тансаг амтыг нь мэдэрч, өдрийн турш эрч хүчээ нөхөж чаддаг гайхамшигт кофены тухай баримуудыг хүргэж байна.
Анх кофег олж мэдсэн хүүгийн домог хийгээд алдарт Боб Дилан хүртэл кофены тухай дуутай гэдгийг тэр бүр мэдэхгүй биз ээ.
Олон төрөл байдгаас бидний голлон хэрэглэдэг төрлүүд нь ямар ач тустай, сөрөг нөлөөтэй зэргийг тэр бүр мэддэггүй шүү дээ. Энэхүү мэдээлэл таны хэрэглээ, сонголтод бага ч атугай нөлөөлнө гэж бодож байна.
Кофе нь дэлхий даяар түгээмэл хэрэглэгддэг бөгөөд түүний тухай сонирхолтой зүйлсийг танилцуулж байна.
Түүх
Кофены тухай домог нь Этиоп нутгийн нэгэн овгийн хүмүүстэй холбогддог. Домогт өгүүлэхдээ, “нэгэн овогт хүү бутлаг модны жимсийг анх амтлахдаа, түүний амт нь биеийг сэргээж, сэргэлэн болгодог гэдгийг анзаарсан” гэж өгүүлдэг.
Кофенй бутлаг мод нь гол төлөв Африк, Өмнөд Америк, Төв Америк болон Өмнөд Азид ургадаг байна. Хүн төрөлхтний түүхэнд кофе гарч ирсэн нь архи, цайтай харьцуулахад сүүлд боловч өнөө үед дэлхий даяар хамгийн олон оронд хүмүүсийн талархан уудаг ундаа болжээ. Ихэвчлэн халуунаар нь уух ба кофейн хэмээх зөөлөн сэргээгч бодис агуулагдана. 9-р зуунд кофены модны үрийг ашиглан кофены ундаа хийж эхэлсэн гэж тэмдэглэдэг байна.
Цаашилбал, 15-р зуунд Арабын хээр талын улсууд кофены модыг тариалж, кофены ундааг дэлгэрүүлсэн. Кофе нь исламын үед сүм хийдүүдэд кофе уух уламжлалтай болсон.
Үйлдвэрлэл
Кофены ургамал нь улаан жимсийг гаргадаг бөгөөд эдгээр жимсийг хурааж, хатааж, ховхолж, үрийг нунтаглах замаар кофе бэлтгэдэг.
Хураан авсан кофены үрээс кофены буурцаг гаргаж авахыг үр боловсруулалт гэнэ. Хуурай болон угаах гэсэн 2 төрлийн арга байна. Боловсруулсан кофены үрийг “түүхий буурцаг” гэх ба хөгцөрч муудахаас хамгаалж чийгний хэмжээг 10-12% болтол хатаагаад экспортод гаргадаг аж.
Кофены мод нь тропик бүс нутагт сайн ургадаг бөгөөд Бразил, Колумб, Вьетнам, Этиоп зэрэг орнуудад голдуу тариалдаг.
Төрлүүд
Хоёр гол төрөл байхаас нэг нь хамгийн их тархсан Арабика кофе Coffea Arabica, нөгөө нь тарьж ургуулахад арай хялбар Робуста кофе Coffea Robusta юм. Арабика нь өндөрлөг газар ургадаг бөгөөд 9 сарын дараа цэцэглэдэг, харин Робуста нь нам газар ургадаг ба 11 сарын дараа цэцэглэдэг байна.
Арабика: Кофены хамгийн түгээмэл төрөл бөгөөд зөөлөн, анхилуун амттай.
Робуста: Хүчтэй амттай, илүү их калиумтай бөгөөд арабикаас хямд үнэтэй.
Нөлөө
Кофе нь хүний биеийн эрүүл мэндэд олон талаараа нөлөө үзүүлж болно. Хэрэглээний хэмжээ, биеийн онцлог болон төрөл зэргээс шалтгаалан нөлөөлөл нь өөр өөр байдаг. Ерөнхийдөө кофе нь дараах сайн болон муу нөлөөг үзүүлдэг:
Сайн нөлөө
-
Антиоксидант: Кофе нь хүчтэй антиоксидант агуулдаг бөгөөд энэ нь эсийн гэмтлийг бууруулах, хөгшрөлтийн явцыг удаашруулахад тусалдаг.
-
Ухамсар сайжруулах: Кофе нь кофеин агуулдаг бөгөөд энэ нь тархины үйл ажиллагааг идэвхжүүлж, анхаарал төвлөрөх чадварыг сайжруулдаг.
-
Сэтгэл санааг өргөх: Кофеин нь сэтгэл санааг сайжруулах, стресстэй тэмцэхэд тусалдаг бөгөөд депрессийн шинж тэмдгийг бууруулахад ч гэсэн хэрэглэгддэг.
-
Хоол боловсруулах: Кофе нь хоол боловсруулах системийг идэвхжүүлж, хялбаршуулж, хоол боловсруулах явцыг сайжруулдаг.
-
Чихрийн шижингийн эрсдэл: Судалгаагаар, кофены хэрэглээ нь 2-р төрлийн чихрийн шижин өвчний эрсдлийг бууруулахад тусалдаг гэж үздэг.
-
Зүрхний эрүүл мэнд: Зөв хэмжээний кофе хэрэглэвэл зүрхний өвчин, цусны даралт, атеросклероз зэрэг эрүүл мэндийн асуудлуудаас сэргийлэхэд тусалж болох юм.
Муу нөлөө
-
Нойргүйдэл: Кофеин нь нойргүйдэл үүсгэж болох бөгөөд шөнийн цагаар их хэмжээний кофе уух нь унтахад төвөгтэй байж болох юм.
-
Стресс: Хэт их кофе уух нь стресстэй холбоотой асуудлыг улам нэмэгдүүлэхэд нөлөөлж болох юм.
-
Цусны даралт: Кофе хэрэглэж буй хүмүүсийн цусны даралт өндөрсөх боломжтой, тиймээс гипертензитай хүмүүст анхааралтай байх хэрэгтэй.
-
Хэвлий дэх асуудал: Хэт их кофе нь гэдэсний асуудал, шулуун гэдэсний өвчин үүсгэж болох юм.
-
Зүрхний хэм алдагдал: Хэт их кофе хэрэглэсэн тохиолдолд зүрхний хэм алдагдах (аритмия) эрсдэлтэй байж болно.
Кофег зөв хэрэглэж, өөрийн биед тохирсон хэмжээг барих нь эрүүл мэндэд ашигтай .
Соёл
Кофены соёл нь дэлхийн улс орон, бүс нутгийн соёл, амьдралын хэв маягаас хамаарч өөр өөр байдаг. Тус бүрийн орны кофены хэрэглээ, бэлтгэл, үйл ажиллагаа нь тухайн орон нутгийн соёл, уламжлалтай ч гүн холбоотой.
Итали
Итали бол кофег амттай, энгийн боловч шинжлэх ухааны өндөр түвшинд бэлтгэгддэг улс юм.
- Эспрессо: Итали үндэсний кофе бөгөөд ихэвчлэн жижиг аягаар шимж уухад тохиромжтой.
- Капучино: Эспрессотой сүүгээр хийсэн кофе. Өглөөний цайнд хэрэглэх нь түгээмэл.
- Латте: Эспрессо болон олон сүүгээр хийсэн кофе.
Франц
Францад кофе нь нийгмийн үйл явдлын нэг хэсэг бөгөөд амттай, халуун кофе уух нь соёлын чухал хэсэг юм.
- Кафе ау Лэй: Сүүтэй кофе бөгөөд ихэвчлэн өглөөний цайнд хэрэглэдэг.
- Кафе Крэме: Капучино шиг боловч уусмал сүүтэй, чихэрлэг амттай.
Турк
Турк кофе нь үдшийн зоогийн үеэр болон нийгмийн уулзалтуудад хэрэглэгддэг.
- Турк кофе: Нунтаг кофег усанд буцалгаж, хөөсөрч буй кофе хийх арга
Кофе нь дэлхийн олон улс оронд нийгмийн чухал хэсэг болж, соёлын онцлогтой, хоолны хослолтой холбоотой байдаг.
Эцэст нь хамгийн сонирхолтой баримтыг дэлгэх гэж байна. Энэ бол кофены тухай дуу.
Кофены тухай олон төрлийн дуу байдаг. Зарим нь кофег зүгээр нэг амттай ундаа гэж үздэг бол бусад нь кофег нийгмийн уур амьсгал, соёлын илэрхийлэл болгон авч үздэг байна. Энд зарим сонирхолтой жишээг дурдъя.
- “Black Coffee” – Ella Fitzgerald
Энэ дуу нь кофены талаар дурдсан бөгөөд шөнөжин кофе ууж, хэн нэгнийг санадаг тухай ярина. - “One More Cup of Coffee (Valley Below)” – Bob Dylan
Дуу нь кофены тухай шууд дурдсангүй, гэхдээ кофе, цайг хоёуланг нь гэр бүл, нийгмийн амьдралын хэсэг гэж авч үздэг тухай шингээжээ.
-
“Java Jive” – The Ink Spots
Энэ дуу нь кофег их хэмжээгээр уух дуртай хүний тухай юм. Уг дуу нь кофеийн амт, өнгө, үнэрийг сайшааж, кофе уух дуртай байдлыг илэрхийлдэг. Таны ч мөн таашаалд нийцнэ гэж бодож байна.
Эдгээр дуу нь кофег зөвхөн ундаа гэж биш, харин амьдралын нэг хэсэг, соёлын илэрхийлэл гэж үзэхэд тусалдаг. Кофег амтлах, түүнтэй холбоотой нөхцөл байдлыг дүрсэлсэн олон төрлийн дуу байдаг бөгөөд тэдгээр нь кофены соёлын ач холбогдлыг дахин нэг ойлгож мэдрэх боломжийг олгодог.
Энэ мэтчилэн өдөр тутамдаа хэрэглэж буй хүнснийхээ тухай хэрэгтэй мэдээллийг олж авдаг байх нь эрсдэлээс урьдчилан сэргийлэх эхний алхам билээ. Таны хамгийн дуртай хүнсэнд сайн болон сөрөг тал бий. Ямарваа хүнсийг өөрийн биеийн онцлогт тохируулан хэрэглэх нь орчин үеийн сонголт болсон.
А.БАЯР
