СУРВАЛЖИЛГА: Унагыг эзэнтэй болж байгааг баталгаажуулж ТАМГАЛДАГ

Монголчууд эрт дээр үеэс адуун сүргээ дээдэлж, бэлгэдэн хүндэтгэдэг уламжлалтай ард түмэн. Тиймдээ ч унагаа тамгалахдаа олон зочин гийчин урьж, найр хийн дуулж хуурдан, нэг өдрийг өнгөрүүлдэг. Тус уламжлал нутаг нутагт өөр байдаг аж.

Энэ удаа бид унага тамгалах ёс заншлын талаар сурвалжлахаар Төв аймгийн Аргалант сумын малчин айлыг зорьсон юм. 

Унага тамгалахын өмнө зэлний хажууд гал түлж, тамгаа улайсгав. Унагыг хөдөлгөөнгүй болгон барьсны дараа тамгалах ёстой. Улайсгасан тамгыг унаганы гуя, хааны өргөн булчинд дарав. 

Тус ёс уламжлалын талаар гэрийн эзнээс асуухад, "Унагыг тамгалдаг учир нь адуугаа тамгаар нь ялгаж танихаас гадна тамгалсан өдрөөс эхлэн “Манай адуун сүрэг болж байна” гэсэн баталгааг илэрхийлдэг. Ингэхдээ намрын адаг сард малын тарга тэвээрэг гүйцэх үеэр бар өдөр тамгалдаг" хэмээв. 

Унагаа тамгалахдаа “тамга тасам болог” хэмээн ерөөдөг бөгөөд энэ нь хат гүйцсэн болд тамга тасартал адуун сүрэг өснө гэсэн учир бэлгэдлийн үг ажээ.

Дуусгаад тамгаа хувинтай айргандаа дүрж, хүмүүст амсуулан, гэртээ оруулж хоймроо тавьж байгаа харагдав. Унага тамгалахад оролцсон хүмүүсийг урин, айл хотлоороо айраг ууж найрлангаа адуун сүргээ холхон бэлчээж байгаад хүн бүр унага зүслэн, зэлнээс нь тавьж уралдууллаа. Энэ нь тухайн хүний хийморь лундааг үзэж байгаа хэрэг юм.

Адууны тамга нь олон янз байдаг бөгөөд саран тамга гэхэд дан, давхар, хөвчтэй, нартай, саран дэвсгэртэй, чандмань, онгин гээд арваад төрөл байдаг. Хас тамга нь үргэлж мөнхөд тасралтгүй оршин байхын бэлгэдэл агуулсан байдаг ажээ. Харин саран тамга нь өеөдмөл саран мэт өнлөг, хавлаг байхыг бэлгэддэг аж. 

Тамганы найранд уригдсан зочид гэрт орон айраг сөгнөн дуулж хуурдан, хамгийн ахмад настайгаасаа эхлээд ерөөл айлдацгаана. 

Эрдэмтэн судлаачид 1000 гаруй янзын тамга дүрсийг Монголын өргөн уудам нутаг дээрх хад чулуунуудаас олж илрүүлсэн байдаг аж. Улмаар нүүдэлчдийн соёл, итгэл бишрэл, бэлгэдлийг ихэд шингээжээ.

Хамжлагат нийгмийн үед ноёд баячууд адуу малдаа дардаг дүрсийг “тамга”, жирийн эгэл ардууд адуугаа тамгалах эрх авч малдаа дардаг дүрсийг “тэмдэг” хэмээн нэрлэж байжээ.

Б.САРУУЛ