Олон улсын эх хэлний өдөр тохиож байна. ЮНЕСКО-гоос энэ жил энэ өдрийг “Олон хэлний боловсрол нь насан туршийн сургалтын тулгуур” уриан дор тэмдэглэн өнгөрүүлэх уриалга гаргасан. Дэлхийн 250 сая хүүхэд, залуус сургуульд сураагүй, 763 сая насанд хүрэгч бичиг үсгийн анхан шатны мэдлэг эзэмшээгүй байгааг ЮНЕСКО онцолсон байна.
Эр цэргийн алба хааж, эх орны хил манаж байгаатай эн тэнцүү хэмжээнд сэтгэж, монгол хэлээ хамгаалах зайлшгүй шаардлагатай ийм цаг үед бид амьдарч байна. Даяаршлын шуурганд дан дээлтэй гандаж яваа монгол хэл минь гэчихэд нэг их хол зөрчихгүй байх.
Хээнцэр чамирхалыг илүүд үзэх болсон монголчуудын хувьд эх хэлээрээ ярих, хэлэх боломжтой байтал харь хэлний үгийг чамирхан хэрэглэж, бүтэн, бүрэн монгол хэлийг тал талаас нь хэмлэснээс хойш боловсролын хөтөлбөрөөс арчигдах хэмжээнд хүртлээ монгол хэл улдаж сульдсан байна.
“Хэл, хил, мал гуравтайгаа байхад хэн баян Монгол баян” хэмээн Төрийн шагналт яруу найрагч Зундуйн Дорж агсан шүлэглэсэн нь бий. Эх хэлний дархлаа, эх хэлний яруу тансаг, эх хэлний үгийн баялаг, эх хэлний үгийн сонголт… гэх мэтчилэн эх хэлэндээ ижий шигээ, аав шигээ, эхнэр, нөхөр, үр хүүхэд шигээ хандахгүй бол сонгол хэл “модоо барих” цаг ойртож буйг эрдэмтэд хэлэх болов.
Монголчуудын өдөр тутмын хэрэглээ 300-500 үгэн дотор эргэлдэх болсон талаар судлаачид ярьдаг. Бид яаруу, адгуу болж байна уу, эсвэл үнэхээр эх хэлээрээ ярихаас төвөгшөөж байна уу. Монгол Улсын хилийн гадна орших угсаатнууд одоо ч эх хэлээрээ ярьдаг. Ойрад, Буриад, Дээд Монгол, Уйгур гэх мэт хилийн гадна оршдог ч эх хэлээ балартуулахгүйг хичээдэг ястан олон бий. Гэтэл өвөг нутагтаа орших монголчууд өнөөдөр улам л хэлний дүрэм бусад зүйлийг танаж, багасгах шинжтэй.
Дээр нь Боловсролын салбарын бодлого тодорхойлогчид нь монгол хэлний хичээлийн цагийг хасаж, хэл ам дагуулах болсон. Монгол хэлийг тээгчид, хэрэглэгчид өнөөдөр улам цөөрсөөр байна. Эрлийз адуу уралдуулж “таашаал” авдаг шигээ эрлийз хэлтэй шинэ үе өндийж байгаа юм. Өнөөдөр хаана ч эрлийзээр ярих гэж элдэвлэж буй шинэ үеийнхэнтэй таарч болно.
Ерөнхий боловсролын сургуулийн хичээлийн хөтөлбөрт монгол хэл хоёр, уран зохиолын хичээлийг хоёр цагаар суулгасан нь монгол хэлээ бүрэн сурахад даанч бага байгаа юм. Наанадаж Уран зохиолын хичээлээс эх хэлний тансаг яруу хийгээд үнэ цэнийн талаар мэдэх учиртай.
Гадаад хэлний хэрэглээ амьдралын шаардлагаар бий болж байгаа ч төрөлх хэлээ мэдэхгүй, төөрсөн хэлээр гангарагчид төө зайгүй таарах болсон нь цаашид эх хэлээ, эх орон шигээ хайрлаж, эх орны дархан хил шиг хамгаалах зайлшгүй шаардлагатай болсныг харуулсаар байна.
Р.ЖАРГАЛ
