Архангай аймаг Сайн Ноён хан аймгийн суурин дээр 1923 онд Цэцэрлэг Мандал уулын аймаг нэртэй байгуулагдсан байдаг. Түүнээс хойш 100 жилийн хугацаа өнгөрч, 94 мянган хүн тус аймагт амьдарч байна. Аймгийн зүгээс “Нээлттэй Архангай” хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэн 2023 оныг “Хөгжил дэвшил, бүтээн байгуулалтын жил” болгохоор бүрээн байгуулалт хийж эхэлжээ. Улсын төсвийн хөрөнгө оруулалтаар Усан спортын төв ашиглалтад орсон бол 300 ортой Нэгдсэн эмнэлэг, 1000 хүний суудалтай Спортын ордон, 800 хүний суудалтай Хөгжимт драмын театр энэ онд ашиглалтад орох юм байна. Түүхт 100 жилийн ойг угтан Боловсрол, Соёл, Эрүүл мэндийн салбарын форум энэ сарын 27-29-ний өдрүүдэд болж өнгөрлөө.
“АРХАНГАЙ 100 СОЁЛЫН ХӨГЖИЛ” форумаас “НИЙТИЙН СОЁЛООС8 НИЙГМИЙН ХӨГЖИЛ” уриалга гаргалаа
Аймаг байгуулагдсан түүхт 100 жилийн ойн нээлтийн арга хэмжээнүүд өнгөрөгч даваа гарагт эхэлсэн юм. Энэ хүрээнд “Архангай-100 Соёлын форум”-ыг зохион байгууллаа. Архангай аймгийн соёлын салбарт тулгамдаж буй асуудлыг тодорхойлон, салбар хоорондын хамтын ажиллагаа, хөрөнгө оруулалтыг нэмэгдүүлэх, соёлын салбарын ажилтнуудын цалин урамшууллыг нэмэгдүүлэх, орон нутгийн хөгжлийн гарцыг тодорхойлох нь энэ удаагийн форумын гол зорилго гэдгийг зохион байгуулагчдын зүгээс хэлж байсан юм. Тус форумд УИХ-ын гишүүн Ё.Баатарбилэг, Төсвийн байнгын хорооны дарга Г.Тэмүүлэн, Батлан хамгаалахын сайд Г.Сайханбаяр, аймгийн Засаг дарга Б.Цэрэннадмид тэргүүтэй салбар яамдын төлөөлөл, сумдын соёлын төвүүд, аймгийн Хөгжимт драмын театр, музей, Номын сан, гэрэл зурагчдын холбоо, зураач урчуудын холбоо,утга зохиолын Хантамир нэгдэл, оёдолчдын холбоо, соёлын биет бус өв, өвлөн уламжлагчид, соёлын бүтээл үйлдвэрлэгч иргэд зэрэг 22 байгууллагын 200 гаруй хүн оролцож итгэл хэлэлцүүлэн, санал солилцсон юм.
Форумын эхэнд “Архангай 100” брэндийг танилцуулж, Соёлын бодлого, шинэчлэлт, түүний хэрэгжилтийг орон нутагт хангах, Архангай аймгийн Соёл урлагийн салбарын өнөөгийн байдал, зорилт, төсөв, санхүү, соёлын бүтээлч үйлдвэрлэлийг орон нутагт хөгжүүлэх зэрэг сэдвээр салбар яам, аймгийн Соёл урлагийн газраас мэдээлэл өгч, салбартаа тэргүүлж байгаа хүмүүст шагнал гардуулан, хэлэлцүүлэг зохион байгууллаа.
Монгол Улсад 24 жилийн дараа Соёлын яам байгуулж, Архангай аймагт 25 жилийн дараа Соёлын хэлтэс байгуулан Соёлын тухай хууль шинэчлэн батлагдаж 2022 онд Соёл, урлагийн газар болж өргөжин үйл ажиллагаагаа явуулж байгаа аж. Архангай аймгийн Хөгжимт драмын театр, музей, Нийтийн номын сан болон 18 сумын Соёлын төвийн төрийн үйлчилгээ, соёл, урлагийн 144, Төрийн үйлчилгээний 95 нийт 239 албан хаагч орон нутагт төрөөс баримтлах соёлын бодлогыг хэрэгжүүлэн ажиллаж байна гэдгийг онцолж байсан юм.
Архангай аймгийн Соёл урлагийн газрын дарга П.Уранцэцэг “Архангай аймагт соёлын салбарын 10 орчим ТББ, холбоод, 800 орчим соёлын үйл ажиллагаа эрхлэгч иргэд ажиллаж байна. “Алсын хараа-2050” Монгол Улсын урт хугацааны хөгжлийн бодлогыг Соёлын салбарт хэрэгжүүлэх ажлын хүрээнд Архангай аймгийн Соёл, урлагийн газар Үндэсний нэгдмэл үнэт зүйл буюу олон нийтийг соён гэгээрүүлэх – бүх нийтийн соёлын боловсролыг дээшлүүлэх, соёлын бүтээлч үйлдвэрлэлийг дэмжин хөгжүүлэх, соёлын бүтээгдэхүүнийг эдийн засгийн эргэлтэд оруулах, соёлын аялал жуулчлалыг хөгжүүлэх, орон нутгийн онцлог бүхий брэндингийг бий болгох, урлаг уран бүтээлийг дэмжин хөгжүүлэх, соёлын үйл ажиллагаа явуулдаг ТББ болон иргэдтэй хамтран соёлын олон талт ажлуудыг зохион байгуулж байна” гэлээ.
“Архангай-100 Соёлын хөгжил” форумаас “Нийтийн соёлоос, нийгмийн хөгжил” уриалга гаргасан юм. Форумын үеэр соёл урлагийн ажилтнуудын мэргэжлийг дээшлүүлэх, нийгмийн баталгааг хангах, сум орон нутгийн онцлогт тулгуурлан соёл урлаг, соёлын өвийг хадгалж хамгаалах, сумын соёлын өвийн брэнд бүтээгдэхүүн бий болгох, соёлын салбарын хамтын ажиллагааг эрчимжүүлэх, мэргэжлийн холбоод, төрийн бус байгууллага, хувийн хэвшил, иргэд олон нийтийн оролцоог дэмжих, хүний нөөцийн бодлого, хөтөлбөр хэрэгжүүлж, орон нутагт шаардлагатай байгаа соёлын ажилтан, уран бүтээлчийг бэлтгэх, орон нутгийн онцлогийг илэрхийлэх соёлын бүтээгдэхүүн, үйлчилгээг бий болгох зэрэг яам, орон нутаг, ажилтан албан хаагч нарт хамааралтай саналуудыг нэгтгэж, зөвлөмж гаргалаа.
Ё.Баатарбилэг: Соёлын төвүүдийг байнгын үйл ажиллагаатай байлгах хэрэгтэй
Форумын үеэр УИХ-ын гишүүн Ё.Баатарбилэг “Архангай аймгийн Засаг даргын санаачилгаар, Нутгийн зөвлөл хамтран 100 жилийн ойг угтсан боловсрол, соёл, спорт, эрүүл мэндийн арга хэмжээнүүдийн нээлт болж байна. Хүний хөгжилд чиглэсэн 100 жилийн ойн арга хэмжээний эхлэл болж байна гэж ойлгож болно. Сүүлийн хэдэн жилд Монгол Улсын эдийн засгийн нөхцөл байдал, гадаад, дотоод хүчин зүйлээс шалтгаасан сөрөг үр дагавруудын шууд тусгал нь орон нутагт тусч байгаа. Ажлын байрны хомсдол, өрхийн орлогын бууралт, төгрөгийн ханшийн уналт зэрэг нь сөрөг хүчин зүйлсийг бий болгосон. Засгийн газрын зүгээс үүнд анхаарч орон нутагт чиглэсэн ажлын байр нэмэгдүүлэх, амьдрах тав тухтай орчныг бий болгох, орон нутагт шилжин амьдрах гэж байгаа иргэдэд бодит дэмжлэг үзүүлэхээр ярьж байгаа нь маш зөв. Архангай аймгийг чиглэсэн, манай аймагт амьдрах хүсэлтэй иргэдийн ажлын байр, аль салбарт ажиллах боломж байна вэ. Аймагт ирж бизнес эрхлэх хүмүүст үзүүлэх дэмждэг, орон сууц, амьдрах орчноос эхлээд бид энэ талаараа форумын үеэр ярилцлаа. Соёлын салбарын хувьд энэ онд 800 хүний суудалтай Хөгжимт драмын театр ашиглалтад орно. Архангай аймгийн сумдын Соёлын төвүүд шинэчлэгдэж дууссан. Цаашид Соёлын төв бариад орхих биш Соёлын төвийн үүрэг юу байх вэ. Иргэдэд соёлын хүртээмжийг ямар зарчмаар хэрхэн хүргэх вэ гэдгийг эргэж харах хэрэгтэй. УИХ-ын гишүүд улсын төсөв батлагдах үед Соёлын төв, театрын барилга, урсгал засварын төсөв суулгаж батлуулдаг. Соёлын төв, соёлын үйлчилгээний барилга барьчихаж болох ч дараа нь бид яах ёстой вэ гэдгээ бодох ёстой. Хааяа нийтийн бүжиг, иргэдийн хурал хуралддаг, бусад үед нь цоожтой байдаг байж болохгүй. Тиймээс Засгийн газраас хэрэгжүүлж буй Соёлын бүтээлч үйлдвэрлэл-3 хөтөлбөрийн хүрээнд Соёлын төвүүд байнгын үйл ажиллагаатай байлгах тал дээр анхаарч сургалтыг зохион байгуулж байна. Соёлын салбарын үйл ажиллагааг тогтмолжуулах үүднээс манай аймагт Соёлын форум болж байгаа гэж ойлгож болно. Төвлөрлийг сааруулах, хот хөдөөгийн ялгааг багасгах Засгийн газрын хөтөлбөр хэрэгжиж байгаа энэ үед Улаанбаатар хотод байдаг шиг соёлын байгууламж, спортын талбайнуудыг бий болгох хэрэгтэй. Тэгж байж иргэд орон нутагтаа ая тухтай амьдрах нэг боломж нөхцөл хангагдах юм. Түүнчлэн төрийн үйлчилгээний албан хаагчдынхаа цалин хангамж, урамшууллыг нэмүүлэх тал дээр зайлшгүй анхаарах хэрэгтэй байна” гэлээ.
Г.Тэмүүлэн: Төрийн үйлчилгээний албан хаагчдаа анхаарч, цалинг нь үе шаттай нэмэгдүүлэх цаг болсон
Форумын үеэр УИХ-ын гишүүн, Төсвийн байнгын хорооны дарга Г.Тэмүүлэнгийн байр суурийг сонирхлоо. Тэрбээр “Архангай аймгийн түүхт 100 жилийн ойг тэмдэглэн өнгөрүүлэхтэй холбоотойгоор аймгийн удирдлагуудын зүгээс бүтээлч аянуудыг зохион байгуулж байна. Үүнийг түүчээлж соёлын салбарынхан маань форумаа хийж байгаа юм. 100 жилийн ой болон соёлын салбарын өмнө тулгамдаж буй асуудал, бэрхшээлүүдээ тодорхойлж, гарц шийдлийг олохын тулд энэ удаагийн форумыг зохион байгуулж байна. Бодлогын хүрээнд соёлын салбарын хөгжлийг дэмжихтэй холбогдуулан УИХ, Засгийн газар бодлогын арга хэмжээ авах хэрэгтэй. Цаашлаад соёлын салбарын ажилтнуудын нийгмийн баталгаа болсон цалин хөлс, урамшууллын асуудлыг ойрын хугацаанд зайлшгүй шийдвэрлэх шаардлагатай байгаа. Энэ хүрээнд соёлын салбарынханд төрийн албан хаагчдын таван жилийн нэмэгдэл буюу Соёлын тухай хуулийн 33.9 дэх заалтад заасан Үндсэн цалин болон түүнтэй дүйх хэмжээний нэмэгдлийг олгох шаардлагатай байдаг. Гэтэл сүүлийн таван жил энэ асуудал шийдэгдэлгүй орхигдсон. Тиймээс соёлын салбарынхан маань асуудлуудыг ойрын хугацаанд яаралтай шийдвэрлэх саналаа УИХ, Засгийн газарт тавьсан байдаг. Энэ нь үр дүнд хүрч дөрөвдүгээр сарын нэгнээс өмнө таван жилийн нэмэгдэл шийдэгдэхээр болж байгаа. Соёлын сайдын багцаас шийдвэрлэх бүрэн боломжтой. Цаашид төрийн үйлчилгээний албан хаагчдын 20 хувийн нэмэгдлийн асуудлыг шийдэх, соёлын салбарын ажилтнуудын цалинг үе шаттай 40-50 хувь нэмэгдүүлэх шаардлагатай. Өмнө нь эмч, багш зэрэг төрийн албан хаагчдын цалинг нэмж байсан бол одоо төрийн үйлчилгээний албан хаагчдаа анхаарах цаг болсон. Мөн тоног төхөөрөмж, хөгжим апартур зэргийг шинэчлэхэд 30 тэрбум төгрөг шаардлагатай. Тиймээс нэг удаадаа бүрэн шийдэх ёстой юм” гэлээ.
“АРХАНГАЙ 100” СОЁЛЫН БҮТЭЭЛЧ ҮЙЛДВЭРЛЭГЧДИЙН ҮЗЭСГЭЛЭН НЭЭГДЭВ
“Архангай-100 Соёлын хөгжил” форумын үеэр “Архангай 100” соёлын бүтээлч үйлдвэрлэлийн үзэсгэлэн аймгийн ЗДТГ-ын хурлын шилэн танхимд гарсан байлаа.
Үзэсгэлэнд Эрдэнэмандал, Өндөр-Улаан, Хангай, Хотонт, Жаргалант зэрэг 10 гаруй сумын соёлын өвлөн уламжлагчид Архангай нутгийн брэнд болсон өөрсдийн бүтээгдэхүүнүүдийг дэлгэн танилцуулсан. Тухайлбал, сүүн хурууд, сав баглаа бүхий шар тос, ааруул, бэлгийн багц, суран эдлэл, эмээл болон модон сийлбэр, лаа, эсгий, торгон эдлэл, зүү ороох оёдлоор оёсон даалин, хөгжмийн зэмсэг, түүний өвлөн уламжлагчид, уран бичлэг, фото зургийн үзэсгэлэн гээд нэр төрөл олон үзэсгэлэн гаргасан байсан юм.
АРХАНГАЙ АЙМАГТ БАРИЛГА, ИНЖЕНЕРИЙН 342 ДУГААР АНГИЙН ШАВ ТАВИЛАА
Архангай аймгийн Эрдэнэбулган суманд Барилга, инженерийн 342 дугаар ангийн үйл ажиллагааг албан ёсоор нээж, бүтээн байгуулалт эхлүүлэх шавыг тавилаа. Анги байгуулах нь Засгийн газрын урт хугацааны бодлогын баримт бичигт туссан байсан ба чухал чиглэлд, түшиц газарт барилга, инженер, байлдааны давхар үүрэгтэй, экологи, байгаль хамгаалах тусгай 342 дугаар ангийг ийнхүү байгууллаа.
Батлан хамгаалахын сайд, дэслэгч генерал Г.Сайханбаяр “Энэхүү ангийг байгуулах шийдвэр одоогоос арваад жилийн өмнө гарсан. Аймаг орон нутгаас барилга, инженерийн чиглэлийн мэргэжилтэй хүмүүсээр ангиа бүрэн бүрэлдэхүүнтэй болгож, сургалтаа эхлүүлсэн байна. Ангийн бүтээн байгуулалтад тус ангийн бүрэлдэхүүн ажиллах ба Барилгын цэргийн 017 дугаар ангийн багийг нэмэлтээр ажиллуулна. Бүтээн байгуулалтыг ирэх 10 дугаар сарын 1 гэхэд 40 орчим хувийг барихаар төлөвлөөд байна” хэмээн тэмдэглэн хэллээ.
Орон нутгийн удирдлагын зүгээс ажил хийх таатай орчныг бүрдүүлэх, шаардлагатай бодлого шийдвэрийг гаргахад дэмжиж ажиллана гэлээ. Тус цэргийн анги ашиглалтад орсноор орон нутгийн 70 гаруй иргэн ажлын байртай болж байгаа юм. Цэрэг татлагаа ирэх намар эхлүүлэх ажээ.
Тухайлбал, Монголын алт /МАК/ компани Өмнөговь аймгийн Гурвантэс суманд үйл ажиллагаа явуулдаг Нарийнсухайт уурхайд ажиллах хүсэлтэй мэргэжлийн хүмүүсийн бүртгэл, ажлын байрны нээлттэй өдөрлөг зохион байгуулж, залуусын хөлд дарагдаж өнжив. Өмнөговь аймгаас алслагдсан ч Архангай аймгийг зорин ирсэнд талархах иргэд олон байлаа. Ростер 14:14 байгаа нь иргэдэд таалагдаж байсан бөгөөд ахмадууд хүүхдүүдээ дуудан ажлын байрны уулзалтад оруулж байлаа. 
