Эрх барьж байгаа намд томилгооны бүх эрх байдаг нь бичигдээгүй “хууль”. Гэхдээ улс төртэй хутгаж болохгүй төрийн алба гэж бий. Үүний нэг нь Төрийн аудитын байгууллага юм. Улс төрийн нам, хүчин, улстөрчдөөс хараат бусаар үйл ажиллагаа явуулж, хуульгүй, хуудуутай яваа төрийн байгууллагад аудитын шалгалт хийж, алдааг нь залруулж, асуудлыг нь ил болгох үүрэгтэй. Гэсэн ч энэ зарчим манайд алдагдаж ирлээ.
Монгол Улсын Ерөнхий аудитор Д.Занданбат өнгөрсөн оны арванхоёрдугаар сарын 28-ны өдөр өөрийн хүсэлтээр ажлаасаа чөлөөлөгдөх хүсэлт гаргаж, УИХ түүнийг нь хүлээж авсан. Ингэснээр Ерөнхий аудитор Д.Занданбат зургаадугаар сард болох УИХ-ын сонгуульд VII тойрог буюу Өмнөговь, Говьсүмбэр, Дорноговь, Дундговь аймагт нэр дэвших гэж байгаа нь албан ёсоор “гэрэл цохив”.
Д.Занданбатын хувьд Бригадын генерал Д.Загджавтай тун ойр явж ирсэн. Тиймээс өөрөө явсан ч Д.Загджавыг Аудитын ерөнхий газрын даргын орлогчоор үлдээсэн нь олон хүний эсэргүүцэлтэй нүүр тулж байна. Ажлаа өгч, аудитын байгууллагаас нэр дэвшигчийн хэмжээнд хүртлээ өсч яваа “нялх” улстөрч болох Д.Занданбат Баянзүрх дүүргийн Татварын хэлтэст татварын улсын байцаагчаас Хан-Уул дүүргийн Татварын хэлтсийн дарга, Хан-Уул дүүргийн Засаг дарга, Сүхбаатар дүүргийн Татварын хэлтсийн дарга, Татварын ерөнхий газрын даргын үүргийн түр орлон гүйцэтгэгч, Монгол Улсын Ерөнхий аудитор гэсэн албууд хашиж байв.
Д.Загджав Хан-Уул дүүргийн Засаг даргаар 2000-2008 оны хооронд ажиллаж байсан. Д.Занданбат түүнээс дүүргийн Засаг даргын албан тушаал авч байлаа. Тэдний хоршил улс төрийн хүрээнд тамга, хадаг яндар шилжүүлснээр дуусдаггүй. Энэ онуудад олгосон Хан-Уул дүүргийн газартай нэр холбогддог хэмээн яригддаг. Мөн УИХ-ын дарга асан М.Энхболдтой нэр холбогдож, түүний асуудлуудыг шийдэхэд хүчин зүтгэж байсан талаар яриа бий. Тиймээс нийслэлийн газрын асуудал өндрөө авч байгааг хуулийн байгууллага шалгаад үзэхэд гэмгүй.
Д.Занданбатыг УИХ-ын гишүүн асан, Монгол Улсаас ОХУ-д суугаа Онц бөгөөд бүрэн эрхт Элчин сайд Ө.Энхтүвшингийн хүн гэдэг. МАН дотооддоо 32, 33-аараа талцан хуваагдаж байхад М.Энхболдын талд гарч зогссон ч эвлэрлийн үе шатанд У.Хүрэлсүхийн танхимд Шадар сайдаар багтсан Ө.Энхтүвшин УИХ-ын даргын суудлын томилгооны үеэр “Би УИХ-ын даргад өрсөлдөнө” хэмээн одоогийн спикер Г.Занданшатарт цохилж өгч байсан юм.
“Намайг УИХ-ын даргад өрсөлдүүлэхгүй гэвэл ОХУ-д Элчин сайдаар томилж өг. Мөн Занданбатыг Ерөнхий аудитор болго” хэмээх шахалтыг нь Г.Занданшатар хүлээн авснаар спикерийн суудалд тухалсан талаар намынхан нь ярьдаг. Ингэж л Элчин сайд Ө.Энхтүвшингээс УИХ-ын дарга Г.Занданшатарт Д.Занданбат шилжин ирсэн. Хоёр Зандангийн дараагийн нүүдэл УИХ-ын гишүүн болгох байсан нь маш түвэггүй уншигдаж байгаа юм.
Тиймээс Д.Занданбат одоо УИХ-ын VII тойрогт нэр дэвшихээр ийнхүү ажлаа өгч, дараагийн шатны бэлтгэлээ базааж эхлээд байна. Оны өмнө болсон УИХ-ын Хянан шалгах түр хорооноос зохион байгуулсан “Нүүрсний сонсгол”-оор Д.Занданбатын ах Доржсүрэнгийн Занахүү 2010 оноос нүүрстэй нягт холбогдож, “Дээдийн говь” компаниараа дамжуулан, орон нутгийн “Тавантолгой” ХК-тай №24 тоот гэрээ байгуулж, 500.000 тонн нүүрс Худалдах, худалдан авах гэрээ байгуулсан байдаг.
Д.Занахүү “Дээдийн говь” ХХК-иараа дамжуулан 2011 оны есдүгээр сарын 30-нд Өмнөговь аймгийн Ханбогд сумын Засаг даргын захирамжаар Хайрхан тавдугаар багийн нутагт 24 га газарт нүүрс ачиж, буулгах гаалийн хяналтын талбай байгуулахаар газар авч байсан нь нээлттэй мэдээллийн санд ил байна.
Ийм хүнийг хамгийн их баялагтай Өмнөговь аймгаас УИХ-д илгээх гэж байгаа нь ёс зүй болон зарчмын хувьд хэр зөв бэ. Д.Занахүүгийн нүүрсний бизнес үүгээр зогсохгүй. Өмнөговь аймгийн ИТХ-ын төлөөлөгч Бямбацогтын Эрдэнэ-Очир, Тулгазанын Баярмаа нартай “Ханбогд эрдэнэс трейд” ХХК-ийг хамтарч эзэмшдэг. Тус компани тээврийн чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулдаг.
Улстөрчдийн хамаарал бүхий этгээдүүд нүүрстэй нэвт сүлбэлдэж байгааг хуулийн байгууллага эрх биш хараад сууж буй гэдэгт итгэж байна. Ийм хүмүүсийн юунд нь итгэж Монголын ард түмэн сонголтоо хийх вэ гэдэг ч анхаарал татна.
“Тавантолгой” ХК 5.3 сая тонн нүүрс гаалийн бүрдүүлэлтгүй хил нэвтрүүлсэн байхад аудитын байгууллага зөрчилгүй дүгнэлт үйлдсэн, аудитын дүгнэлтийн бичиг баримт алга болсон гэхчилэн асуудал хөвөрсөн. Ингэж л нүүрсэнд нэр холбогдсон нөхөр Өмнөговь аймагт нэр дэвшихийн тулд Төрийн аудитын байгууллагыг улс төрийн шат дамжлага болгон ашиглаж, нэр дэвшихээр болж байна.
Дэвших мөрөөрөө зүгээр дэвшихгүй муу нэр, луу данстай Дэлэгийн Загджав генералыг орлогчоороо томилчихоод, ажлаа өгсөн нь аудитын байгууллага ажлаа хийх нөхцөл боломжоор хангахаас илүү улс төрийн хараат шийдвэр гаргадаг байгууллага болгохоор шийдсэн нь харагдана. Төрийн аудитын байгууллага ингэж л улс төрийн шат дамжлага болтлоо суларч байна.
Д.Занданбат ба Д.Загджав, Д.Занданбат ба Ө.Энхтүвшин, Д.Занданбат ба М.Энхболд, Д.Занданбат ба “Ажнай” Д.Бат-Эрдэнэ, Д.Занданбат ба Г.Занданшатар гэх мэтчилэн утасны үзүүрийг хөвөрдөөд үзэхэд нийгмийг бухимдуулсан нэлээд асуудал ил болж мэдэх юм.
Р.ЖАРГАЛ
